Sinds Augustus 2023 moeten producten met meer dan 0,1% Diisocyanaten duidelijk gemarkeerd zijn en is het beroepsmatig werken met deze stoffen alleen toegestaan met de juiste certificering. Hoe regel je dat? Met een cursus bij erkende opleider bijvoorbeeld. AMT sprak met Marco Brinkerhof, technisch trainer schadeherstel bij Innovam over de ins en outs.

Het trainingscentrum van Innovam heeft een voorbeeldfunctie voor een fors aantal medewerkers in de schadeherstelbranche, en al bij binnenkomst valt één ding op: de typische geur van een autospuitbedrijf is duidelijk aanwezig. In ons land is de veiligheid en gezondheid goed geregeld, maar desondanks ontkom je niet aan de kenmerkende geur van lak, lijm en oplosmiddelen als je in de schadeherstelbranche werkt.

De 'schildersziekte'

Toch doet Brinkerhof een opvallende uitspraak: “Dat het stinkt wil nog niet zeggen dat het slecht voor je is”. Desondanks dragen veel (verstandige) schadeherstellers filtermaskers die de geur filteren, om de dagelijkse blootstelling aan de geur draaglijk te maken.

En juist daar zit het venijn van Diisocyanten: ze zijn geurloos, maar ze zitten in veel producten die bij schadeherstel gebruikt worden: lakken, lijmen en kitten. Ook in de bouw is er geen ontkomen aan: Polyurethaanschuim bevat ook Diisocyanaten. Regelmatige blootstelling kan leiden tot het Organo Psycho Syndroom, oftewel de schildersziekte.

Klachten en symptomen zijn venijnig

Van OPS is bekend dat oplosmiddelen de belangrijkste oorzaak zijn, maar Diisocyanaten hebben een soortgelijk effect. De kwalijke stoffen dringen het lichaam binnen via de ademhaling en huid, maar ook de ogen. Bij langdurige onbeschermde blootstelling aan oplosmiddelen (dat betekent dagelijks, tussen 5 tot 10 jaar) ontwikkelt OPS zich. Al bij kortdurende blootstelling krijg je hoofdpijn, duizeligheid en vermoeidheidsklachten. Op de langere duur ontwikkelen zich problemen met het zenuwstelsel, zoals geheugenproblemen en verminderd vermogen om te leren. Ook stemmingswisselingen en boosheid zijn belangrijke kenmerken.

Bij Diisocyanaten is het verloop iets anders, uiteindelijk kunnen alle symptomen van OPS zich voordoen, maar doorgaans zijn de vroege symptomen anders, er is sprake van sensiblisering, je ontwikkelt een overgevoeligheidsreactie. Met andere woorden: je wordt er allergisch voor. Hierbij horen klachten zoals astmatische / luchtwegklachten en huidklachten, vaak in de vorm van eczeem.

Voldoende opgeleid persoon versus particuliere gebruiker

Het feit dat de Europese Commissie de grens heel laag heeft gelegd (0,1%) geeft aan hoe risicovol Diisocyanaten zijn, vanaf dat percentage moeten producten gemarkeerd zijn en moet de gebruiker voldoende opgeleid zijn om er beroepshalve mee te werken. Hiervoor wordt de term Voldoende Opgeleid Persoon gebruikt, iemand die een training heeft gevolgd en hiervoor een examen heeft afgelegd.

Werkgevers moeten een Risico-inventarisatie en Evaluatie (RI&E) opstellen als er met deze stoffen gewerkt wordt. Dat houdt dus in dat een doe-het-zelver naar hartelust PUR-schuim kan gebruiken bij het klussen in huis, en dat een timmerman gecertificeerd moet zijn als ‘ie dagelijks een gaatje moet dichtpurren, ook al doet hij een maand met een bus PUR-schuim.

Elk product dat meer dan 0,1% Diisocyanaten bevat moet gemarkeerd zijn, al is deze markering minimaal. De tekst "Per 24 augustus 2023 moet voor industrieel of beroepsmatig gebruik een passende opleiding zijn voltooid" volstaat al. Het herkennen is veelal een kwestie van heel kleine lettertjes lezen.

Nog belangrijker: markeringen op PBM’s

Brinkerhof benadrukt dat er nog altijd veel onwetendheid is over het werken met oplosmiddelen en Diisocyanaten. “Kortgeleden kreeg ik de vraag van een cursist of ik ook een oplosmiddel kende dat de handen niet zo uitdroogt…” Het was een oprechte vraag. Je zou zeggen dat je weet dat je handschoenen moet dragen, maar Brinkerhof stelt meteen een tegenvraag: van welk materiaal moeten je handschoenen dan zijn en wat is de doorslagtijd? Weet jij het?

Voor schadeherstellers zit het gevaar in lakken en lijmen, de cursus is daarom ook zeer relevant voor glasherstellers. Polyurethaan en Polymeerlijmen zitten doorgaans boven de 0,1%-norm, al heeft Sika nu een Diisocyanaatvrije lijm in het aanbod.  Van lakken is bekend dat ze tijdens het spuiten aerosolen vormen, terwijl lijmen tijdens het aanbrengen en uitharden Diisocyanaten vrijgeven. Zonder teveel op de inhoud van de cursus in te gaan (die is het waard om weloverwogen te bestuderen), wordt er in de training ingegaan op de oorzaken, effecten en het voorkomen van blootstelling aan Diisocyanaten.

Innovam biedt hiervoor drie cursussen aan die online gevolgd en geëxamineerd worden, Diisocyanaten Basis, Lakken en Lijmen. De online training kan op elk gewenst moment gevolgd worden, uitgesmeerd over een lange periode. Maar het is mogelijk om alle drie certificaten in een dagdeel te leren. Je bent er geen volledige (vrije) dag aan kwijt. Vanuit de wetgeving is de geldigheid vastgesteld op vijf jaar.

Online training, goed te doen en inhoudelijk sterk

De training besteed veel aandacht aan de markeringen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Zoals gezegd kwam het begrip ‘doorslagtijd’ al aan de orde, de markeringen hiervoor zijn duidelijk aangegeven op de verpakking. Maar wat betekenen ze eigenlijk? En wat is de vervangingtermijn voor filterpatronen voor adembescherming? Welk mondkapje beschermt genoeg tegen schuurstof van uitgeharde lak? Het is belangrijk om die kennis fris te houden, ook al werk je dagelijks met dit soort materialen.

Dat je het gevaar van Diisocyanaten serieus moet nemen blijkt wel uit het voorschrift om gedurende het gehele verwerkingsproces van lakken en lijmen de PBM’s te dragen. Met name de opname door de huid is een factor die nog veel over het hoofd gezien wordt, zeker bij het verwerken van lijmen.

Een herkenbaar (en dagelijks) risico

Beschermende kleding die de armen volledig bedekken en de juiste handschoenen zijn noodzakelijk, ook bij het verwerken van lijm en kit. De kleverige lijm laat zich moeilijk van de huid vegen, en voordat je het weet loop je een hele dag met lijm op je arm of vingers. Als je weet dat de huid het grootste orgaan is, dan kun je ook bedenken wat de gevolgen zijn als je wekelijks wat lijm op je huid of vingers morst.

Brinkerhof noemt ook controleren van de uitharding: “zeker het voelen met de vingertoppen stelt je nog altijd bloot aan Diisocyanaten”. Er zijn daardoor gevallen bekend waarbij eczeem zich ontwikkelt vanuit de vingertoppen over de hand. Kortom: een lage drempelwaarde, een minimale markering op de verpakking en een groot gevaar voor je gezondheid. Gelukkig is een cursus Diisocyanaten beknopt maar staat er wel veel kennis en inzicht tegenover. Zeker de kennis over basale beschermingsmiddelen komt altijd en overal van pas.