In de grote autofabrieken wordt reeds in de jaren dertig gebruik gemaakt van de pneumatische slagmoersleutel. Logge apparaten, die zijn opgehangen aan kabels die het gewicht opvangen. Deze kolossen worden echter wel steeds compacter.

Eind jaren zeventig ontstaat er bij de Japanse autofabrikanten vraag naar lichtere en stillere slagmoersleutels, met een uitgekiende ergonomie. Gereedschap dat prettig in de hand ligt verhoogt immers de arbeidsvreugde en leidt tot minder fysieke klachten, daar wordt ook de werkgever blij van.

Kleiner, maar ook krachtiger is de tendens bij alle vooraanstaande merken. V.l.n.r. Hazet 9013 M (3/4”, 1.890 Nm, 2,1 kg.), 9012 SPC (1/2”, 850 Nm, 2,6 kg.), 9013 SPC (3/4”, 1.800 Nm, 5,4 kg.).

Begin jaren tachtig wordt een grote vooruitgang geboekt bij het nauwkeurig regelen van het aanhaalmoment, met automatische uitschakeling als het gewenste aantal Newtonmeters is bereikt. In dezelfde tijd begint de slagmoersleutel door te dringen tot de werkplaatsen, de bandenbedrijven – logisch – voorop. We praten dan nog altijd over pneumatisch gereedschap.

De eerste accumodellen komen rond 1992 op de markt. Ze zijn minder plaatsgebonden, al zijn ze slechts beperkt inzetbaar door snel leeg rakende accu’s, die bovendien het motorvermogen beperken.

Rond de eeuwwisseling brengt de moderne Li-Ion accu een ware revolutie teweeg. Een dergelijke batterij is weliswaar duurder, maar raakt minder snel leeg en heeft een zodanige capaciteit dat krachtiger motoren mogelijk zijn. De kortere oplaadtijd is eveneens een flinke sprong voorwaarts, al blijft het koppel nog wel achter bij dat van de pneumatische rivalen.

Geen gulden middenweg

Het aanbod van slagmoersleutels is dermate uitgebreid dat de verleiding groot is voor een soort gulden middenweg te kiezen en een apparaat te kopen van een gerenommeerde leverancier dat geen al te grote krater in het budget slaat.

[intermezzo:4]

Yannick van Remunt, productmanager bij Toolspecial, kan zich die reactie wel voorstellen, maar heeft er ook bedenkingen bij: “De universeel inzetbare slagmoersleutel bestaat niet. Alvorens je zo’n stuk krachtgereedschap gaat aanschaffen, moet je goed weten wat je ermee wilt gaan doen. Luchtsleutels worden nog steeds het meest verkocht omdat ze krachtiger en minder kwetsbaar zijn. Buiten de werkplaats heb je er echter niets aan, tenzij je een compressor in je servicebus hebt.

De nieuwe Hazet 9012 A-1 is verrassend compact, wat de gebruiksmogelijkheden aanzienlijk vergroot.

Moet je in wisselende omgevingen werken, is een elektrische slagmoersleutel ideaal. Niet alleen de accu’s zijn veel beter geworden, maar het vermogen is ook behoorlijk toegenomen, de topmodellen komen op 1.000 Nm. Daar kun je in de praktijk heel aardig mee uit de voeten, al kom je voor het zwaardere werk automatisch terecht bij lucht.

De fabrikanten zeggen zelf dat accu-aangedreven gereedschap de toekomst heeft, hoewel lucht niet zal verdwijnen. Met elektrische sleutels ben je mobieler, terwijl de traditionele nadelen kleiner worden. Je ziet steeds vaker borstelloze motoren en als er wel koolborstels zijn, zijn die gemakkelijk te vervangen. De accu’s worden krachtiger en zijn ook voor andere gereedschappen van hetzelfde merk bruikbaar.”

Slagmoersleutels: verfijnder en vernuftiger

Vooralsnog heeft ‘lucht’ echter nog steeds een leidende positie, terwijl de ontwikkelingen hierbij onverminderd doorgaan.

Yannick tovert een drietal Hazet sleutels tevoorschijn. “Hier zie je de tendens van afgelopen jaren aan de hand van drie voorbeelden. De 9012 SPC heeft een 1/2” aansluiting en gaat tot 850 Newtonmeter, weegt 2,6 kilo en kost € 125,-. Bij de 9013 SPC, met 3/4 aansluiting, heb je 5,4 kilo in de hand en een losdraaimoment van 1.490 Nm. Logisch, zul je denken, sterker, dus ook groter en zwaarder. De modernste van dit trio, de 9013 M, is een 3/4” model dat net zo groot is als de 1/2” 9012 SPC en slechts 2.100 gram weegt! Als je dan weet dat hij goed is voor 1.890 Nm, voel je wel aan welke kant het op gaat. Daarbij kost zo’n 9013 M € 349,-, maar twintig euro meer dan die zware 9013 SPC. Neem ze allebei maar eens in de hand, dan hoef ik niet meer te vragen waarmee je als monteur het liefst werkt.”

[intermezzo:3]

Dan tovert Yannick een afgelopen najaar gepresenteerde slagmoersleutel tevoorschijn waarmee Hazet de rivalen volgens hem een flinke stap voor is. De verslaggever denkt aan een gewone pneumatische ratelsleutel en Van Remunt lijkt die gedachte te raden: “Weegt niks hè? Maar de 9012 A-1 is wel degelijk een echte slagmoersleutel. Het maximale koppel is niet zo heel groot – 450 Nm – maar door het bescheiden formaat kom je ermee op plekken waar je met een normale slagmoersleutel niet uit de voeten kunt. Dat kan bij hardnekkig vastzittende bouten en moeren een uitkomst zijn. Hij weegt maar 1.116 gram en is ontzettend gemakkelijk te hanteren. De luchtafvoer is regelbaar, zodat het ding niet in je gezicht hoeft te blazen. Als dat niet doordacht is… Hij kost € 175,-, heel acceptabel toch? Dit is een echte trendsetter, de techniek wordt steeds verfijnder en vernuftiger!”

Stefan Jansen: lichter zou mogen

Bij Ronden Banden in Doetinchem houdt Stefan Jansen zich bezig met bandenmontage op vrachtwagens.

Stefan: “As je vijf á zes vrachtwagens per dag doet, komt dat gemiddeld neer op de demontage en montage van zo’n zestig wielen. We gebruiken hier alleen luchtgereedschap, niet vanwege de vereiste kracht, maar ook omdat je anders voortdurend van accu moet wisselen. Moet je zien, tien wielmoeren per wiel, dat is wel even anders dan bij een personenauto. Achter zetten we de moeren gewoon ‘volgas’ vast. Bij de voorwielen luistert het nauwer, daar gebruiken we eerst de slagmoersleutel om daarna de moeren definitief vast te draaien met een momentsleutel.”

Stefan is heel tevreden over de Snap-on en CP slagmoersleutels die zijn werkgever gebruikt, maar ziet wel mogelijkheden voor verbetering: “Bij vrachtwagens kun je niet toe met de kleinste maat, maar iets minder gewicht zou wel fijn zijn, net als wat minder herrie, al dragen we normaal gehoorbeschermers. O ja, en zet er wel even bij dat ik op de foto niet de goede werkhouding heb!’

Onderhoud blijft cruciaal

Een olievernevelaar die je op de sleutel schroeft, zorgt voor smering zonder dat je daar elke dag aan moet denken.

Luchtsleutels heten onverwoestbaar te zijn, maar dat geldt alleen bij goed onderhoud en een correcte behandeling. Te weinig smering is funest. Gecomprimeerde lucht is vochtig. De waterdamp slaat neer op de wanden van kamers waarin de schoepen draaien. Er ontstaat dan roest op de wanden en de schoepen komen daar tegenaan en slijten snel, waardoor het vermogen afneemt. Om inwendige roest te voorkomen, moet een luchtsleutel elke dag een drupje pneumatische olie hebben. Reuzehandig en niet duur is een olievernevelaar, een klein doorzichtig reservoirtje dat je op de slagmoersleutel kunt schroeven en op gezette tijden moet bijvullen.

[intermezzo:2]

De juiste luchtdruk is volgens Van Remunt ook cruciaal. “Als je de aanvoer vanuit de compressor afstelt op 6,3 bar, werkt elke slagmoersleutel optimaal en krijg je geen onnodige slijtage. Voer je de druk op dan slijt de sleutel sneller, zonder dat hij beter presteert. Een te lage druk is ook niet goed; ga je 1 bar onder die 6,3 zitten, heb je een prestatieverlies van 25 procent! Je kunt de hiervoor genoemde problemen in één keer ondervangen met een FRL-set. De F staat voor luchtfilter – ook geen overbodige luxe – de R voor regulator, een ventiel dat overdruk voorkomt, en de L voor lubricator, een onderdeel dat de inwendige smering van het luchtgereedschap verzorgt.”

Yannick heeft ervaren dat het ook nog wel eens mis gaat bij de keuze van de juiste luchtslangen. “Voor kleinere sleutels voldoet een diameter van 6 mm prima. Voor slagmoersleutels met een 1 duims-aansluiting heb je 10 tot 19 mm nodig. Verder mogen de slangen niet te lang zijn, geen inwendige wrijving veroorzaken door veroudering en ze moeten lekvrije aansluitingen hebben. Is je luchttoevoer niet honderd procent in orde, heb je zo een verlies van 30 procent. We adviseren altijd om eerst goed naar de toevoerslangen en koppelingen te kijken als de indruk bestaat dat een pneumatische slagmoersleutel slechter is gaan presteren.”

Raymond Karelse: wel graag stootvast

Bij Alfa Romeo-dealer Auto ‘t Hooft wordt – logisch – minder gebruik gemaakt van slagmoersleutels dan bij een bandenbedrijf. Raymond Karelse: “Voor wielen gebruiken we uiteraard een luchtsleutel. Ook bij andere klusjes kan zo’n ding handig zijn, zeker als je kracht nodig hebt, zoals bij motorsteunen. Qua vermogen zouden we misschien wel toe kunnen met een accu-apparaat, maar ik vind het een nadeel dat je daar veel voorzichtiger mee moet zijn. Je laat per ongeluk toch wel eens iets vallen en daar kan een pneumatische slagmoersleutel veel beter tegen, die dingen zijn echt oersolide!”

Praktijksituatie is het uitgangspunt bij de keuze voor een slagmoersleutel

Zonder een compressor met voldoende reserve heeft het geen zin om in luchtgereedschap te investeren. Een tank van 270 liter, om een voorbeeld te noemen, kan voldoende capaciteit hebben als twee medewerkers met luchtgereedschap werken, maar zowel letterlijk als figuurlijk buiten adem raken als er vier tegelijk aan het werk zijn.

[intermezzo:1]

“Bedenk vooraf hoe de praktijksituatie is: hoeveel mensen werken er onder normale omstandigheden tegelijkertijd met luchtgereedschap en hoeveel lucht wordt dan verbruikt, wat natuurlijk ook sterk te maken heeft met het soort gereedschap. Een compressor moet steeds een ruime reserve hebben, zodat de motor niet constant hoeft te draaien en oververhit raakt. Bij een druk beklant bandenbedrijf praat je dan over heel andere waarden dan bij het gemiddelde autobedrijf of een motorzaak.”

Bij vastgeroeste bouten en moeren is een slagmoersleutel door zijn ultrakrachtige, zowel draaiende als hamerende werking een uitkomst. Je moet er wel de ruimte voor hebben…

Wanneer vervang je wielbouten? En doe je dat met een slagmoersleutel of met een goede momentsleutel? Dat lees je hier >

Monteurs willen volgens Yannick ook nog wel eens vergeten dat er forse krachten vrijkomen bij het gebruik van slagmoersleutels. “Het is geen gewone ratelsleutel, maar een stuk gereedschap voor het zware werk, een apparaat dat niet alleen draaiende bewegingen, maar ook kleine hamerslagen maakt.

De krachten die vrijkomen zijn veel te groot voor conventionele doppen. Zowel voor pneumatische sleutels als voor elektrische zijn speciale krachtdoppen een must, gewone doppen gaan naar de knoppen. Het aansluitvierkant lubbert dan uit en de dop kan scheuren of breken.

Misbruikt en nieuw. Het aansluitvierkant wordt er wat minder vierkant van als je ‘gewone’ doppen verwart met krachtdoppen..

We maken het de gebruiker van krachtdoppen extra gemakkelijk door de verschillende maten met kunststof beschermhulzen in een bijpassende kleur te leveren. Die voorkomen niet alleen beschadigingen van het lichtmetalen wiel als je de bouten aandraait, maar zorgen er ook voor dat je meteen de goede maat te pakken hebt. Handig toch?” Duidelijk, het modieuze woord ‘ontzorgen’ is ook tot de gereedschappenbranche doorgedrongen.