Arbodeskundigen Miranda Jansen en Arie Verhoef van Vereniging VACO zijn onderweg naar Lopik om over de risico’s in de bandenbranche te praten. Ze gaan vertellen hoe ongelukken zijn te voorkomen; door persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen of door je werk op een andere manier te organiseren. Soms is het vergroten van de bewustwording bij de medewerkers al genoeg. Neem remmenreiniger. Dat gebruiken veel bandenmonteurs om wielen schoon te maken voordat ze balanceergewichten aanbrengen. Remmenreiniger werkt feitelijk niet beter dan velgenreiniger, maar het droogt wel sneller en daarom is het populair. Qua damp is remmenreiniger echter gevaarlijker dan velgenreiniger. Het is goed dat de bandenmonteurs dat weten.

VACO doet veel aan veiligheidsvoorlichting. Er zijn websites (mijnbandenbaan.nl, vaco.nl en bandenenwielen-arbocatalogus.nl), er staan artikelen in ‘VACO Nieuws’-magazine en er zijn posters en brochures (zelfs in het Pools), maar de beste manier om kennis over te dragen doe je simpelweg door naar een bedrijf te gaan en over veiligheid te vertellen. Zo is ‘De VACO arbotour’ ontstaan.

Miranda: “Veel bedrijven stellen het op prijs dat we langskomen. Wij leggen uit hoe je veiligheid op het werk kunt stimuleren. Met discussies, filmpjes en een kennistest komt dat net even anders over dan dat iemand een folder leest of het tijdens een werkoverleg aanstipt. Soms moet je meer doen dan alleen iets vertellen.”

‘Er is keuze uit tientallen loopvlakken’

Even voorstellen: Roline bandenservice

Het bandenservicebedrijf van Roline heeft twee ingangen; hier vooraan voor personenauto’s en busjes, rechts voor trucks.

Een onderwerp dat tijdens de arbotour bijna altijd aan bod komt is gehoorschade. In bandenservicebedrijven is er continu geluid: contactgeluiden van metaal op metaal (of metaal op beton), het geratel van luchtsleutels, draaiende motoren, het aanslaan van de compressor en het gegil van leeglopende banden. Maar geluid is te voorkomen: de compressor kan in een aparte ruimte staan, een bandenlepel kan je neerleggen in plaats van neergooien en het gegil van leeglopende banden is te voorkomen met geluiddempers, die betaalbaar zijn en goed werken. Lukt dat allemaal onvoldoende, draag dan otoplastieken (gehoorbescherming op maat) of oorkappen. Maar voordat we nog meer arbotips geven, laten we eerst eens het bedrijf voorstellen waar we zijn: Roline in Lopik.

Roline is een bandenservicebedrijf en -groothandel, dus dat betekent verkopen, de- en monteren en balanceren van personenauto- en truckbanden, uitlijnen, opslag van 800 sets zomer/winterbanden plus een paar duizend truck- en busbanden. Roline doet dat voor zakelijke en particuliere klanten. Vanwege het belang van de zakelijke markt voert Roline ook bandenservice en pechhulp op locatie uit. De medewerkers van Roline worden op dezelfde manier geëxamineerd als de bergers voor zover het werken op of naast de vluchtstrook betreft en zijn gecertificeerd om trucks op het hoofdwegennet te helpen. Roline is niet aangesloten bij een bandenformule, maar is wel één van de vijf initiatiefnemers van OBS, een samenwerkingsverband van Onafhankelijke BandenServicebedrijven dat zich richt op samenwerking in de zakelijke markt en de transportsector.

…en Roline bandenvernieuwing

Met een krijtje geeft de inspecteur aan waar hij begint te inspecteren, wat weggeveild kan worden en waar straks het logo geplaatst moet worden.

En dan stellen we ook Carlo Hijzen voor. Hij is general manager van Roline en zal ons rondleiden door het bedrijf. Carlo neemt ons mee naar de loopvlakvernieuwingsfabriek, die naast het bandenservicebedrijf staat. Daar gaan we het productieproces van vernieuwde banden volgen. Roline is een koudvernieuwer. De uitdrukking warm- of koudvernieuwing bestaat alleen in het woordgebruik. Eigenlijk zou je over vorm- of malvernieuwing (warm) moeten spreken en over het vernieuwen met een voorgevulkaniseerd loopvlak (koud). Het voordeel van koudzoolvernieuwing is dat Roline geen kostbare mallen nodig heeft. De kant-en-klare loopvlakken worden van Bandag (een onderdeel van Bridgestone) gekocht.

Het Nederlandse openbaar vervoer is grootafnemer. Connexxion rijdt met 1.400 stadsbussen op Roline-banden en het Gemeentelijk Vervoersbedrijf Amsterdam is met 250 bussen klant. Die stadsbussen rijden bijna allemaal met dezelfde maat: 275/70 R22.5 of 265/70 R19.5. Carlo: “Dat zijn relatief kleine banden als je kijkt naar de belasting van de band. Voor iedere truck of bus, toepassing en aspositie is er een ander loopvlak beschikbaar. Er is keuze uit tientallen loopvlakken met diverse breedten en profielen, maar voor bussen gebruiken we nagenoeg voor alle posities hetzelfde loopvlak.”

Meestal haalt Roline de band/wiel-combinaties bij de vaste klanten op. Band en wiel worden van elkaar gescheiden, waarna ze grondig geïnspecteerd worden. Gemiddeld gaat een buswiel drie tot vier jaar mee, maar soms zijn ze al na één bandenleven versleten door de frictie tussen band en wiel (en het zand dat er tussen kan komen). Roline heeft meetapparatuur om de mate van slijtage aan het wiel te meten. Indien nodig worden de wielen voor aflevering gereinigd of gereconditioneerd.

‘De band wordt intern bekeken met een shearografiemachine’

Liever geen Chinese karkassen

Met de shearograaf worden karkassen non-destructief getest. Het proces lijkt op het maken van een röntgenfoto, maar het is een druktester, die het karkas pulserend vacuüm trekt.

Belangrijker dan de wielen zijn natuurlijk de banden. Een door Bandag opgeleide keurmeester controleert het bandenkarkas aan de binnen- en buitenkant. Hij kijkt naar de structuur en de kleur van het rubber (banden kunnen blauw opkleuren als gevolg van overbelasting en/of het rijden op onderspanning) en de keurmeester voelt ook aan de band. Bobbels aan de buitenkant worden meestal veroorzaakt door gordelbreuken, en korrelige structuren aan de binnenkant duiden op schade door onderspanning. In alle bovenstaande gevallen worden de karkassen onherroepelijk afgekeurd. Dat geldt ook voor praktisch alle Chinese karkassen, want ze hebben simpelweg onvoldoende kwaliteiten om te vernieuwen. Als ze versleten zijn kun je ze weggooien.

Aan de hand van een hologram beoordeelt de keurmeester of alle staal-rubberverbindingen in het karkas intact zijn en het karkas geschikt is om te vernieuwen.

Carlo: “Maar als een Chinees karkas wel door ons keuringsproces zou komen, dan is de vernieuwde band ook veilig genoeg om op te rijden. Een vernieuwde band heeft dezelfde kwaliteit als de oorspronkelijke, nieuwe band. We kunnen ieder karkas vernieuwen dat door onze keuring komt, maar in de praktijk gaat het vooral om A-merken, zoals Michelin, Bridgestone/Firestone, Goodyear/Dunlop en Continental.”

We vergeten Miranda, Arie en de arbotour niet, ze zijn inmiddels aangekomen, maar willen eerst nog even weten waarom elk karkas een barcodesticker meekrijgt. Carlo: “Maat, profiel en de staat van het karkas worden vastgelegd; vanaf het begin van het productieproces totdat de vernieuwde band klaar is. Ook klanten kunnen de status van de band volgen en geven aan wanneer de banden opgehaald of afgeleverd kunnen worden.”

Eigen productaansprakelijkheid

Het karkas met het nieuwe loopvlak wordt ingepakt in een binnen- en buitenenvelop. Zonder vacuüm kan er lucht tussen de rubberlagen komen. De metalen schotels helpen de band omkeren.

Een band is opgebouwd uit zo’n dertig lagen rubber. Een onopgemerkte separatie kan leiden tot luchtinsluitingen tussen die lagen en dat kan weer leiden tot defecten tijdens het gebruik. Je ziet wel eens kapotgereden banden langs de weg liggen, maar aan die repen rubber hangt ook altijd staal van de gordel. Het probleem was dus niet separatie, maar een combinatie van overbelasting en/of onderspanning van de band. Om zeker te weten dat separatie geen kans maakt, controleert de keurmeester de karkassen op eventuele interne beschadigingen in een shearografiemachine. Dat lijkt op een röntgenapparaat, maar het is een druktester, die het karkas pulserend vacuüm zuigt.

Tijdens dat proces worden er foto’s van verschillende segmenten genomen, waarbij eventuele luchtinsluitingen en separaties zichtbaar worden. Carlo: “Shearografie is duur, maar wij beschouwen het als een essentieel onderdeel van het proces. Zelfs nieuwe banden controleren we in de shearograaf wanneer we het vermoeden hebben dat er iets mis kan zijn.” De shearograaf is niet verplicht volgens het Europese UN-ECE-R109-keurmerk, want bij dat verplichte keurmerk was de traceerbaarheid in verband met de productaansprakelijkheid het uitgangspunt. Toch stelt R109 hoge kwaliteitseisen aan het productieproces en aan de karkassen. Zo moet Roline een kwaliteitshandboek hebben, ISO-gecertificeerd zijn en krijgt het periodieke audits van RDW. Allemaal verplicht.

De invoering van de R109 heeft in heel Europa gezorgd voor een uittocht van kleine vernieuwers, die niet aan die eisen konden voldoen. Nederland telt nog zes vernieuwers, waarvan Roline er dus één is. Ook Goodyear in Tilburg is een vernieuwer; daar worden vliegtuigbanden vernieuwd.

Forse investeringen in apparatuur

Nieuwe coderingen worden aangebracht, zoals de maten, de merknaam en de E4-codering. Aan de hand van het productienummer is de band altijd traceerbaar.

De arbotour begint straks om 16.00 uur, dus we hebben nog even tijd om te zien hoe het vernieuwen begint. Eerst worden de karkassen geruwd door het resterende loopvlak van de karkassen weg te slijpen. Daarna worden de karkassen gepoetst (beschadigingen en indicatoren worden uitgeslepen) en vervolgens gesolutioneerd (het aanbrengen van een solutielaag). Daarna worden eventuele oneffenheden opgevuld met ongevulkaniseerd rubber en worden de nieuwe indicatoren op de band aangebracht. Vóór de hechting van het loopvlak wordt een dunne laag tussenrubber op het geruwde karkas gelegd.

Hierop komt een kant-en-klaar voorgevulkaniseerd loopvlak. Het karkas wordt geheel omsloten door een rubber envelop die het vacuüm trekt, zodat het loopvlak muur- en muurvast op het karkas wordt gedrukt. De laatste stap is het vulkaniseren in de autoclaaf (heteluchtoven). Carlo: “Vernieuwen is heel arbeidsintensief. Je hebt zeer ervaren en kundige mensen nodig. Bovendien vraagt de hoge kwaliteit ook forse investeringen in apparatuur.” Carlo Hijzen is blij met de R109-eisen, want daarmee kan hij aantonen dat hij kwaliteitsbanden levert.

De automatische ruwmachine verwijdert het oude loopvlak. Sensoren meten de weerstand van de ruwmessen en weten hoeveel ze weg kunnen ruwen.

Als onderdeel van dat R109-pakket heeft Roline een eigen E4 codering, die op de zijkant van de vernieuwde band komt te staan. Daarmee neemt Roline de productaansprakelijkheid over van de oorspronkelijke fabrikant. Ondanks die gegarandeerde kwaliteit willen toch veel transport- en busbedrijven hun eigen banden terug. Waarom eigenlijk? Carlo: “Veel bedrijven vinden dat ze heel voorzichtig met hun banden omgaan en willen daarom hun eigen karkassen terug. Maar echt een voordeel heeft het niet, want onze normen en inspecties zijn zo streng, dat er geen kwaliteitsverschil is.”

‘Een goed karkas gaat tot wel een miljoen kilometer mee’

De boetes zijn niet mals

Tijdens het poetsen van de band worden gaten opgevuld. Ongevulkaniseerd rubber komt met een temperatuur van 80 °C uit het rubberpistool.

Ondertussen hebben Miranda en Arie het voorlichtingsmateriaal uit de kofferbak van hun auto gehaald en in de kantine gezet. Ze zullen straks beginnen met voor de hand liggende onderwerpen, zoals het tillen van banden en het klimmen in bandenstellingen. Voor beide gevallen geldt: niet doen, er zijn prima alternatieven. Miranda en Arie hebben een poster meegenomen met de juiste werkhouding en het correct gebruik van je lichaam.

Arie zal een voorbeeld geven van iemand die een auto startte door via het zijraampje naar binnen te buigen. De auto stond in de versnelling en nam de monteur mee, die gewond raakte. Natuurlijk vindt iedereen dat nogal dom van die monteur, maar het is Arie vooral te doen om de gevolgen. De Inspectie SZW deelt bij dit soort ongelukken namelijk forse boetes uit, zowel aan het ‘slachtoffer’ als aan de directie.

Een belangrijk punt dat Arie en Miranda zeker zullen aanstippen is de omschrijving van de taken van de preventiemedewerker, zoals het voorkomen van ongevallen, het stimuleren van veilig en gezond werken, helpen bij het uitvoeren van de RI&E (Risico Inventarisatie & Evaluatie) en het bijbehorende Plan van Aanpak. Bovendien is de preventiemedewerker het aanspreekpunt in het bedrijf op veiligheidsgebied en dat is dus wat anders dan een bedrijfshulpverlener die eerste hulp biedt, beginnende brandjes blust en ontruimingen coördineert.

Als er tijd is zal Miranda ook werkdruk en de werksfeer ter sprake brengen, want ook dat kan van invloed op de veiligheid zijn. Werk kan namelijk lichamelijk, maar ook psychisch zwaar zijn. Spanningen en stress kunnen leiden tot het maken van fouten. Misschien speelt het niet bij Roline, maar Miranda en Arie willen toch meegeven om dit bespreekbaar te maken.

Stoeprandbeschermers

Een van de voordelen van het vernieuwen van banden is dat klant- of gebruiksspecifieke aanpassingen mogelijk zijn. De zijkantbescherming (fender) is daar een voorbeeld van. Trucks en bussen schuren nogal eens tegen een stoep, bushalte of rotonde aan. Er treedt daardoor extra slijtage op aan de zijkant van de band (de wang) met de kans op karkasbeschadiging. Vooral rechtsachter hebben truck- en busbanden het zwaar te verduren. Een fender is eigenlijk niets anders dan een extra stuk rubber, meestal van een hardere rubbersoort, dat aan de zijkant meegevulkaniseerd wordt. De verstevigde zijflanken zorgen voor veel minder uitval. Het is een ideale oplossing voor trucks die stadsdistributie doen, voor bussen, rijscholen en veegauto’s.

Vernieuwingsmarkt groeit

Dit is de belegmachine die het op maat gesneden loopvlak op het karkas aanbrengt. Het loopvlak is voorgevulkaniseerd.

Toevallig zijn we met z’n allen bij Roline te gast in de laatste weken dat het bedrijf nog een onderdeel van Connexxion is. De DBS Groep, een familiebedrijf van bandenservicebedrijven onder de Profile-vlag, neemt Roline over. Carlo: “Connexxion kocht rond de eeuwwisseling zoveel vernieuwde banden van Roline, dat het interessant was om het hele bedrijf verticaal te integreren in Connexxion. Roline was daardoor zeker van een forse afzet.” Maar het betekende ook dat sommige concurrenten van Connexxion geen vernieuwde banden van Roline wilden kopen; dat was immers het dochterbedrijf van hun concurrent. Carlo: “Dat heeft dus ook een deel van onze markt geblokkeerd. Nu DBS ons gaat overnemen ontstaan er nieuwe mogelijkheden.”

Roline vernieuwt zo’n 25.000 banden per jaar en Carlo wil dat graag opvoeren. Het productieplafond met de huidige mensen ligt op zo’n 28.000 tot 30.000 banden, maar het technische plafond (dus wat de machines aankunnen) ligt tegen de 40.000 banden. Er is dus ruimte voor groei. En de markt helpt.

Om een reparatie uit te voeren moet de beschadiging worden uitgeslepen, opgeboord, opgeruwd en schoongemaakt. Daarna wordt blauwe cement aangebracht waarop de Rema TipTop-pleister goed hecht. Het is vergelijkbaar met het plakken van een fietsband.

Sinds mei 2018 gelden er voor Chinese truck- en busbanden hogere Europese importheffingen. Die banden zijn zo’n veertig tot zestig euro duurder geworden. Carlo: “Chinese importbanden zijn onze grootste concurrenten, dus de importheffing geeft lucht aan de vernieuwing. Een aantal importeurs heeft vóór mei nog even extra banden uit China geïmporteerd, maar we zien de markt voor vernieuwde banden nu al aantrekken.”

Roline kan de transporteurs niet alleen de laagste aanschafprijs, maar ook de laagste kilometerkostprijs garanderen. Bovendien is recycling een goed argument: 75 procent minder grondstoffen, 80 procent minder CO₂-emissie. Carlo: “Als het loopvlakrubber versleten is, kan het vernieuwd worden. Elke truck- of busband zou drie levens moeten hebben: één keer nieuw en twee keer vernieuwd. Een goed karkas gaat in sommige toepassingen wel een miljoen kilometer mee.”

‘In 4,5 uur tijd hechten de loopvlakken zich aan de karkassen’

Een ongeval zit in een klein hoekje

De eindcontrole. Elk vernieuwde band wordt gecontroleerd op twintig factoren. Busbanden op de voorassen gaan opnieuw door de shearograaf.

Ondertussen zijn de hapjes op tafel gezet, is de frisdrank ingeschonken en liggen overal brochures over veilig werken. Het is tijd voor de arbotour: zo’n 25 medewerkers in de bedrijfskantine van Roline zitten er klaar voor. Miranda en Arie steken geen monoloog af, maar betrekken iedereen bij het gesprek en vragen naar de ervaringen van de medewerkers. Meestal is er bij medewerkers behoefte om te praten over bijna-ongelukken, zoals over een gietijzeren aanhangerwieltje dat bij het oppompen van de band uit elkaar spatte of dat een pallet in een stelling gevaarlijk verschoof toen iemand in de stelling klom. Het liep goed af.

Het filmpje dat Miranda laat zien over de krachten die loskomen als een truckband klapt, maakt indruk. Miranda: “Gemiddeld komt er eens per drie jaar iemand bij zo’n ongeluk om het leven. Het gaat over serieuze arborisico’s. Truckbanden pomp je daarom in een bandenkooi op en als je een vrachtwagenband bijpompt, gebruik dan een lange slang en ga niet naast de band staan.” De onderwerpen worden per keer aangepast, maar er zijn een aantal vaste gevaren: dat de top van een handschoen in draaiend gereedschap terecht kan komen of dat een ring achter een spijker kan blijven hangen.

Arbo-voorlichting op locatie met discussies en een kennistest. Miranda Jansen: “Soms moet je meer doen dan alleen iets vertellen. Veel bedrijven stellen het op prijs dat we langskomen.”

Arie: “Iemand slaat met een hamer op een beitel, waarna een metaalsplintertje in z’n oog komt. Nog zo’n geval deed zich voor toen iemand even hielp om een slotbout, waar geen sleutel meer bij was, met een hamer te demonteren. Het is te voorkomen door een veiligheidsbril te dragen.” Miranda: “Er gebeuren regelmatig kleine ongevallen: beknelde vingers of schaafwonden. We noemen dat incidenten, maar het gaat lang niet altijd om grote zaken.”

Ondertussen in de ovens…

Aan het eind van de presentatie is er een kennistest. Door een code te downloaden op de mobiele telefoon kunnen medewerkers aan de hand van vijftien vragen de antwoorden geven. Wat biedt de beste gehoorbescherming? Wat draag je altijd in de werkplaats en het magazijn? Miranda neemt een paar interactieve antwoorden door en deelt daarna brochures over veilig en gezond werken uit. Ook daarin staan de antwoorden.

Zo’n 25 medewerkers in de bedrijfskantine van Roline zitten klaar voor de arbotour. Miranda en Arie vragen ook naar de ervaringen van de medewerkers.

Terwijl het half zes is geweest, de arbotour op z’n einde loopt, de medewerkers de kopjes opruimen en Miranda en Arie hun laptop inklappen, zijn in de fabriek de twee autoclaven met de laatste dienst van de dag begonnen. In 4,5 uur tijd zullen de loopvlakken zich muurvast hechten aan de karkassen. Na de vulkanisatie laat het loopvlak het karkas niet meer los en is het één van de sterkste verbindingen in de band geworden.

Carlo Hijzen is general manager van Roline. Achter hem staan de twee autoclaven, die gedurende 4,5 uur bij een keteltemperatuur van 115 °C bij zes bar druk elk 22 banden vulkaniseren.

De basis van vulkanisatie is druk, temperatuur en tijd. In de twee autoclaven heerst een druk van zes bar en een keteltemperatuur van 115 °C (dan is het in de band 100 °C). De autoclaven zijn de hele dag in gebruik, maar de medewerkers zorgen dat de autoclaven aan het eind van de werkdag vol worden gezet voor de laatste dienst. Carlo: “Als het heel druk is komen we ‘s avonds of op zaterdagochtend nog even terug voor een extra ketelvulling.”

Vanavond niet. Morgenvroeg zullen de ketels geleegd worden van hun 22 banden elk en begint de eindinspectie. Roline beoordeelt de vernieuwde band op twintig factoren. De banden die op de voorassen worden gemonteerd gaan eerst nog eens over de shearograaf. Geen risico’s. Voor diverse klanten monteert Roline de band op een gereinigd of geconditioneerd wiel en dan kan de truck weer voorrijden om de band/wiel-combinaties af te leveren. Klaar voor een nieuw bandenleven.